چهل سالگی انقلاب اسلامی ؛ حوزه علمیه و قرآن
بدون شک انقلاب ایران ؛ اسلامی بود و رهبری آن بزرگمردی از حوزه علمیه قم ونجف.
ماهیت انقلاب اسلامی ایران فرهنگی بود وبراساس آموزه های اسلامی ثقلین شکل گرفت. هرچندجنبه ها واشکال دیگری نیز انقلاب اسلامی ایران داشت مثل مبارزه بااستبداد داخلی واستعمار خارجی وشعارنه شرقی ونه غربی جمهوری اسلامی و همچنین رفاه و پیشرفت ایرانی اسلامی .
که صدالبته اینها نیزدرمتن منابع دینی وقرآن ما موجود است.
درکل کشور ونهادها و مراکز و بویژه حوزه های علمیه اتفاقات وتحولات زیادی دراین چهاردهه بوقوع پیوست ازجمله اقدامات و تحولات درجامعه وحوزه علمیه توجه ورویکرد به قرآن کریم بود. دراین زمینه پژوهش و تالیف کتاب و ترویج و تبلیغ قرآن اتفاقات زیادی افتاد ودرموضوع قرآن هزاران فعالیت انجام گرفت که همه آنها ازبرکات انقلاب اسلامی ایران وخون شهدا بود .
درفهرست زیر نمونه کوچکی ازآنها ارائه می گردد:
۱. تالیف کتابهای آموزشی حوزه علمیه (استفاده ازحدود2500آیه قرآن).
۲. درختواره رشته های قرآن (42 رشته).
۳. رشته های علمی کاربردی قرآن.
۴. تالیف کتاب.(بیش از50هزارعنوان).
۵. دانشگاه و دانشکده و مراکز آموزش تخصصی قرآن درسطوح مختلف.
۶. مراکزفرهنگی قرآن.
۷. مراکزهنری قرآن.
۸. پژوهشکده قرآن.
۹. کتابخانه تخصصی قرآن.
۱۰. نمایشگاه تخصصی قرآن.(هرسال درماه مبارک رمضان)
۱۱. تولید سی دی های قرآن.(بیش از40)
۱۲. نرم افزارهای قرآن.
۱۳. سایتهای قرآن.
۱۴. شبکه های مجازی قرآن.
۱۵. شبکه سیمای قرآن.
۱۶.صدای قرآن.
۱۷. مجلات قرآن.(حدود 30مجله)
18. پایان نامه های قرآنی. (بیش از 10 هزار)
19. مقاله های قرآنی. (بیش از20 هزار)
20. انجمن های علمی قرآن.
21. نشستهای علمی قرآن .
22. کرسی های آزاد اندیشی و نظریه پردازی.
ازروی انصاف وصداقت و عدالت و حقیقت فعالیتهای قرآنی که دراین چهل سال بعدازانقلاب اسلامی ایران شده است درقرن های گذشته نظیرومانند نداشته است لکن تا رسیدن به سرحدهای مطلوب راه زیادی باید رفت.
آسیب های فراوانی ازسنت گذشتگان برجای مانده که اهمیت دارد بدان توجه جدی گردد. دراینجا قصدداریم به عنوان استقراء ناقص بتعدادی ازکمبودها ونواقص وآسیبها اشاره کنیم:
1.هنوز قرآن محورعلوم اسلامی درحوزه علمیه قرارنگرفته است. رشته های علوم اسلامی زیادی وجود دارد که هیچگونه پیوسته گی و وابسته گی به قرآن درآنها وجود ندارد.
به عنوان مثال علم شریف فقه مسئله محور و یا حدیث محورو یا پیرو یکی ازچهارمکتب بزرگ هستند(مکتب فقیهان راوی ؛ مکتب فقیهان محدّث ؛ مکتب فقیهان اصولی ؛ مکتب فقیهان اخباری) و برای رسیدن به قله های علمی و اجتهاد کمترین مراجعت به قرآن رادارد.درصورتیکه اگرفقه ماقرآن محوربود شاهد تحولی شگرف بود.
این روش ها ومکاتب فقهی را اگرخوب دقت کنیم دریک مسئله مشترک هستند وآن عدم محوریت آیات قرآن است.
درس های خارج فقه عمدتا مسئله محوراست بدین صورت که فقیه یک مسئله ازعروه الوثقی قرائت می کند و بعد بسته گی به روش وسلیقه استاد دارد که نظرات فقهای منتخب ویا کتاب وکتابهای منتخب وادله آن که بیشترروایات است را می آورد واگرمسئله ازاین طریق حل شد که بسیارخوب والا ازادله اصولی ونظایرآن استفاده می کند. هرفقیهی معمولا ازعلوم ادبی واصولی وازروایات ونظریات وکتابهای دیگرفقهی به وفوراستفاده می کند وبه نقد وبررسی آراء می پردازد ودست آخرویا درمیانه این مسیراجتهاد به آیاتی هم اشاره می کند که بیشتراستشهاد است تا دلیل ونص.
درس های خارج فقه آنقدرازقرآن فاصله دارد که شخصی یکدوره خارج فقه پنج ساله می گوید واستفاده ازآیات قرآن به اندازه انگشتان دست هم نمی شود. این مسئله درکتابهای فقهی بسی روشنتربه چشم می خورد.
شما کتاب شریف لمعه که چند قرن است تدریس می شود را بررسی کنید ازچه تعداد آیاتی استفاده کرده است؟
یا کتاب مکاسب شیخ انصاری ازچه تعداد آیات قرآن استفاده کرده است؟ آیا اگراستادی بخواهد درکلاس های لمعه ومکاسب ازآیات قرآن استفاده کند فرصت دارد وآیا مرسوم است؟ وآیا مدیران حوزه علمیه ویا طلاب چنین انتظاری دارند؟
درس های خارج دیگراگرداشته باشیم (اخلاقی – اعتقادی) هم به همین شکل است؛ ودرسی که آیه محوروآیات موضوع محور باشد نداریم.
اما اگردرفقه خواستیم حکم الله قصاص (قتل) رابررسی کنیم ابتداء تمام آیات محوری ومجموعه آیات را بصورت تفسیرموضوعی ملاک قراربدهیم ویک منظومه ازاراده الهی ازآیات قصاص استخراج واستنباط کنیم وکلیه مسائل آن را استحصاء واستقراء کنیم وبعد براساس این آیات ومسائل محوری کتاب القصاص القرآن روایات ذیل آن ونظریات وادله ومطالب دیگررا به روش اجتهاد جواهری بیاوریم.
درچنین فقهی آیات ملاک احکام شرعی والهی بصورت ناب ومحورقرارمی گیرد.
شما توجه کنید به این حدیث نورانی حضرت علی (ع) که می فرمایند: قرآن شامل امر و نهی است و احکام و سنتها در آن مشخص شده و مثلها در آن آمده است احکام در آن تشریع شده تا مردم نسبت به حدود الهی عذری نداشته باشند و حجت بر آنها تمام شود.
)مجلسی محمد باقر؛ بحارالانوارج 92 ص 26.(
درحدیث دیگر حضرت می فرمایند: کتاب خداوند در دسترس شماست، حلال و حرام آن پیداست، واجب و مستحب آن هویداست، ناسخ و منسوخش روشن.(صبحی صالح؛ نهج البلاغه).
حضرت امام محمد باقر (علیهالسلام) ازحضرت پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) میفرماید:
مردم حلال من تا قیامت حلال و حرام من تا قیامت حرام است بدانید خداوند متعال آنها را در قرآن بیان کرده است و من درسنت و سیرت خویش برای شما بیان کردم.
(معزی ملایری ؛اسماعیل ؛جامع احادیث شیعه ج1 ص 176)
ازاین احادیث نورانی ائمه معصومین (ع) بوضوح روشن است که دستورات شرعی را به قرآن حواله ونسبت می دهند وقرآن منبع اصلی استباط احکام شرعی است.
بعضی ازعلمای فقیه شیعه احکام القرآن نوشته اند ولکن مهم این استکه درتمام درس های خارج فقه ما آیات محورگفتگو واحکام شرعی باشد.
بعضی می پندارند اگرآیات رامحورعلم فقه قراردادنند می شود تفسیرفقهی ونه علم فقه وحال بطلان این پنداربسی روشن است که نیازبه هیچ دلیلی ندارد.
جو غالب درس های خارج فقه چنان است که حتی شخصیتهای قرآنی بزرگی مثل علامه عبدالله جوادی آملی صاحب تفسیرقیم تسنیم که ماموم تفسیرالمیزان وامام تفسیرهاست ؛ نیزدرس خارج فقهشان چنین است.
درصورتیکه دردرس خارج فقه به ادبیات ؛ اصول ؛ روایات ؛ رجال ؛نظریات فقها توجه می کنیم باید به آیات توجه اساسی واولیه کرد.
نظرکلی ما این است که مجتهد فقیه عالیقدروعالیمقام ابتدا ازآیات الهی شروع کند وبعد بمرور ازادله ومنابع دیگراجتهاد استفاده کند.
مسلم است که آیات الهی حتی دراحکام شرعی به مباحث اعتقادات واخلاق ومعنویت نیزاشاره دارد وازاتفاق اینها دردیدگاه فقیه دراستنباط احکام شرعی بسیارتاثیرگذاراست.
وواضح ومبرهن دیگراینکه اگراین روش اجتهاد فقهی چندنسل ادامه پیدا کند شامل شکوفائی درعلم فقه نیزخواهد شد واین روش به فقه مقارن ومذاهب اسلامی نزدیکتراست.
ودراین روش است که دوری ونزدیکی آراء وفتوا را به قرآن که ثقل تمام افکارواحوال واعمال ما است نشان خواهد داد وارزیابی وداوری ما را دقیق ترخواهد کرد.
درضمن دقت وژرف نگری فقهای معظم به شکوفائی تفسیرآیات الهی نیزافزوده خواهد شد.
درپایان این بحث بسیارجالب توجه اینکه علامه طباطبائی درتفسیرقیم المیزان جلد اول صفحه بیست می فرمایند: و اما آياتى كه مربوط است به احكام دينى، در اين تفسير پيرامون آنها بحث نشده، چون كه بحث پيرامون آنها مربوط به كتاب فقه است نه تفسير.
2. تمدن وتوسعه اسلامی و نظام سازی ازمباحث مهمی است که باید بامحوریت قرآن شکل گیرد. ولی متاسفانه ما امروزه شاهدمباحثات و مناقشات بی حاصل امکان وعدم امکان ویا باید ونباید ویا توانستن ونتوانستن و یا روشها وقواعد و....آن مانده ایم و علمی وعملی اقدامات مفید وموثرکمی انجام داده ایم. وحال آنکه اگرمغزها واستعدادهای بزرگ علمی و عملی و تهذیبی و توحیدی سراغ قرآن بیایند امری شدنی و امداد ونصرت الهی رابهمراه خواهد داشت.
اگراعتقاد داشته باشیم بخش عظیمی از تمدن و توسعه وپیشرفت و تکنولوژی باعقل وعلم بشریت ساخته شده است خواهیم گفت عقل و علم بشر دردامن قرآن و سنت شکوفاترخواهد شد وجهت وهدف علم هم روشن تر ودقیق تر وبنفع بشریت تمام خواهد شد وعدالت گسترش پیداخواهد کرد. درصورتیکه عقل وعلم بشر دور ازایمان الهی فاجعه هائی به بارآورده است که می توان به چپاول واستعمار بشردرزمان معاصراشاره کرد. جمع قلیلی که کنترل علم وعقل وتصرف بر طبیعت و بشر رابدست گرفته اند ومالک همه چیزشده اند. ازهیچگونه درنده گی نسبت به همنوعان خود باک ندارند و همه چیز را برای خود قلیل می خواهند. تمام نهادهای بین المللی و قوانین و ثروت های جهانی و مراکز علمی وحکومتها وسیاستها و حقوق بشر ورسانه ها دراختیارومالکیت این جمع قلیل است .
این جمع قلیل علم و عقل بشر را به صیرت شیطانی حاکم بربشریت کرده اند و حتی خود علم وعقل بشر را نیز به اسارت درآورده اند.
علم وعقل آزاد بشر را تاحدی اجازه ظهور می دهند که تحت سلطه کامل خودشان باشد والا با آن مخالفت می کنند و اصلااجازه ظهور وبروز نمی دهند.
قیام وال استریت وجلیقه زردهای فرانسه وکارگران انگلیس سندگویای این واقعیت است.
دراین میان انقلاب شکوهمند اسلامی ایران استثناء و معجزه الهی است که فرصت ظهور وبروز پیدا کرده و باتمامیت خواهی و سلطه گری این غارتگران وشیطان صفتان بزرگ به مواجهه ومقابله برخواسته است تا علم و عقل و ایمان و بشریت را ازچنگال این غاصبان نجات دهند.
برای همین است که ماباید قدروبهای این فرصت الهی رابدانیم.
قرآن و سنت تواناست برای ساختن وتربیت انسان عادل وبراین مبنا سبب قدرت الهی انسان عادل می شود . وچنین انسان عادل و مومن قادرمی گردد تا نفس مسوله واماره به سوء انسان راکنترل کند و حال آنکه علم و عقل آزاد انسان موجب فرعونیت وطغیان او را درپی خواهد داشت. یعنی عقل و علم آزاد بشرقدرت ساختن و تسلط برهمه چیز رادارد الا خودش. هیچ اشکالی ندارد ما بگوئیم قرآن وسنت (ثقلین) معمارانسان عادل است و بعد انسان قادر وخالق متعال خواهد شد.
بشرامروز دنبال تسلط و تصرف ومالکیت سیارهای دیگراست لکن نه بنفع کل بشریت بلکه برای همان اقلیت. هرچند تبلیغات رسانه ای مسائل را وارونه و بنفع کل بشرجلوه می دهند.
الان درکشورما هنوزانقلاب اقتصاداسلامی مبتنی برآموزه های قرآن شکل نگرفته است. مکتب اقتصاد جان مینارد کینز تمام تاروپود زندگی ما را فرگرفته است. یعنی تمام نظام بانکی وپولی و
قو ائد اقتصادی ما برگرفته ازمکتب لیبرالی ونئولیبرالی کینزی است. هرقدمی که برای اصلاح اقتصاد وبانک برمی داریم دردامهای عنکبوتی وشیطانی آنها قرارداریم. باید مجاهدان بسیجی وعالمان ربانی حوزه علمیه ازجنس شهید صدرقیام کنند واین امرمهم را نظام سازی وطراحی واجرانمایند.
بقیه علوم اجتماعی دیگرنیزدرجامعه چنین وضعی دارند.
3. رشته های علوم ومعارف قرآن بسیارزیادی است که هنوز جزء رشته های مصوب حوزه علمیه قرارنگرفته است.
4. هزاران موضوع قرآنی وجود دارد که هیچ کتاب و پایان نامه ای برای آن نوشته نشده است و بعضی ازموضوعات بصورت تکراری وبدون نوآوری دهها پایان نامه وکتاب برای آن تالیف شده است.
5. صدها استاد عالی قرآن وجود دارد که متاسفانه صدا وسیما - شبکه و صدای قرآن - ازآنها هیچ استفاده ای نمی کند و برنامه ها شبکه و صدای قرآن بیشترقرائت محور و مسابقه و سرگرمی است تابحث های عمومی وتخصصی قرآن. بهترین وقت و ساعت های آنها به قرائت و تجوید و صوت ولحن و حفظ قرآن می گذرد .
6. رشته های علوم انسانی قرآنی ازآرزوهای بزرگ حوزه های علمیه است که هنوزگامهای اولیه نیزبرداشته نشده است.
7. نیازبه زمینه سازی وابزار برای تربیت صدها استاد ومربی دررشته های مورد نیاز علوم و قرآن هستیم.
8. شناسائی کمبودهای قرآنی درنهادهها وارکان نظام مقدس جمهوری و طرح وبرنامه های جامع. منظوربرپائی کلاس آموزش قرائت و تجوید و صوت ولحن و مسابقات و تفسیر واینها نیست بلکه طرح و قوانین هماهنگ باقرآن و عینیت بخشیدن به قرآن.
9. صدها موسسات قرآنی بدون داشتن پشتوانه های مالی وعلمی لازم تاسیس گردید که بعضی ازآنها ضربات جبران ناپذیری به قرآن وقرآن آموزان وارد کردنند. زیرا حدنصاب کتاب ؛ استاد؛روش آموزش ؛ مکان وزمان مناسب و غیره را نداشتند لکن به تشکیل کلاس قرآن اقدام کردنند.
10. قرآن قدرت راهکارهای علمی وعملی برای مبارزه با گناهان وآسیب های اجتماعی و روحی وروانی واخلاقی و معنوی فردی واجتماعی را دارد مهم این است که ما ازجهل مرکب خارج شویم وآموزه های قرآنی رااستخراج وطراحی وقانونی واجرا نمائیم.
11.درحوزه بین الملل فعالیتها ی زیادی باید براساس قرآن شکل بگیرد ازسیاستها وسیاستگذاری گرفته تا مبانی گردشگری وتوریست مذهبی واسلامی وفرهنگی. درحوزه توریست مذهبی وفرهنگی ونمایشگاههائی که ایران درآن شرکت می کند و سرفصلهای گردشگری برای راهنمای گردشگران ؛ حوزه علمیه باید ورود وحضورجدی پیدا کند.
چهاررویکرد برای سفارتخانه های ایران قابل تصوراست : رویکرد تفریحی وسیاحتی ؛ رویکرد اقتصادی ؛ رویکرد ایرانی وبوم شناسی وطبیعت ایران وفرهنک وادبیات زبان فارسی ؛ رویکرد انقلابی واسلامی. وحال آنکه باید قرآن درتمام این رویکردها به عنوان عنصراساسی حضورونقش داشته باشد.
آیا فعالیتهای قرآنی که درکشورانجام گرفته نشربین المللی داده شده است؟ آیا افکارواندیشه های انقلاب اسلامی بصورت برنامه ریزی شده درحوزه بین الملل صورت گرفته است؟ ازموضوعاتی است که باید براساس تحقیق وآمارقضاوت صحیحی درباره آن بشود.
هدف ما انسانی است که محبوب خدا باشد.